WSTÇP
Wyniki badan prowadzonych w ostatnich latach w wielu krajach wskazuj^, ze okolo 87% czasu ludzie przebywaja^ w pomieszczeniach budynków, ? czego duza czçsc przypada na czas spçdzony w miejscu pracy.
Jednym ? czynników mog^cych stwarzac zagrozenie dia zdrowia na stanowiskach pracy s^ urz^dzenia wydzielaj^ce skazony aerozol wodny do powietrza.
Mikroorganizmy wystçpuj^ce naturalnie w powietrzu s^ w wiçkszosci nieszkodliwe dia czlowieka.
W przypadku wystçpowania dodatkowego zródla skazenia, wynikaj^cego ? obecnosci mikroorganizmów patogennych w wodzie technologicznej na stanowiskach pracy, ryzyko wyst^pienia zakazen ukladu oddechowego jest jednak wiçksze (1,2).
Odpowiednio wysoka wilgotnosc powietrza i dlugotrwaly czas ekspozycji pracownika zakladów przemyslowych na tego typu zagrozenia moze wi^zac sic ? licznymi dysfunkcjami ukladu oddechowego, takimi jak astma, alergiczny niezyt blony sluzowej nosa, zapalenie oskrzeli, niewydolnosc oddechowa, choroby ukladu sercowo-naczyniowego, niezyty przewodu pokarmowego, gruzlica, reakcje alergiczne, a takze zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie spojówek i ostre infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych (3).
Zagrozenie dia zdrowia ludzi moga^ stwarzac nie tylko same drobnoustroje, ale takze ich metabolity - endotoksyny i mykotoksyny, które w bioaerozolach odgrywaja^ znacza^ rolç, powoduj^c reakcje zapalne i przyczyniaj^c sic do pogorszenia funkcji pluc (3-6).
Jednym ? mikroorganizmów, który moze wystçpowac w bioaerozolu i moze stanowic powazne zagrozenie dia zdrowia ludzi, s^ bakterie ? rodzaju Legionella (7-9).
Zakazenie tymi bakteriami nastçpuje poprzez wdychanie zawierajacego te mikroorganizmy aerozolu wodnego, którego zródlem s^ kolonizowane przez nie instalacje wodne róznego typu i przeznaczenia (9,10).
Podatne s^ na ni^ zwlaszcza systemy przesylu wody cieplej o temperaturze 20-40°C, których konstrukcja sprzyja zastojom wody i tworzeniu sic obrostów mikrobiologicznych na wewnçtrznej powierzchni urz^dzen i systemow wodnych (1,2,8,10-12).
Obraz khniczny choroby rozwijajacej sic w nastçpstwie zakazenia drog^ wziewn^ moze przybierac formç legionelozy plucnej, przebiegajacej w postaci zapalenia pluc, zwykle o ciçzkim przebiegu, ? dominujacymi objawami ze strony ukladu oddechowego lub tzw.
goraczki Pontiac, która przebiega ? podwyzszon^ cieplot^ ciala oraz rozlanymi bólami miçsniowymi i stawowymi (1,2).
? uwagi na rozpowszechnienie kolonizacji instalacji wodnych ryzyko zakazenia dotyczy duzej czçsci populacji, w tym osób narazonych na wdychanie skazonego aerozolu wodnego w trakcie wykonywania pracy zawodowej.
Opisywano przypadki zakazenia bakteriami ? rodzaju Legionella m.in. u pracowników zakladów opieki zdrowotnej i gabinetów stornatolo - gicznych (13-16), obslugi systemów kJimatyzacyjnych i chlodz^cych (17), pracowników oczyszczalni scieków (18) oraz zatrudnionych przy obsludze róznego rodzaju urzadzen czyszcz^cych i myjacych w przemysle maszynowym i spozywczym (19-22).
Stosowane w zakladach mechanicznej obróbki szkia urzadzenia myj^ce powoduj^ powstawanie aerozolu wodnego, na który narazeni s^ pracownicy zatrudnieni przy ich obsludze oraz w ich bezposredniej bliskosci, jednak nie ma danych o rejestrowanych wsród nich przypadkach legionelozy.
Celem przedstawianej pracy byla analiza rodzaju i czçstosci wystçpowania dolegliwosci ze strony ukladu oddechowego.
Zostala ona przeprowadzona na podstawie badania ankietowego, którym objçto pracowników wybranych zakladów mechanicznej obróbki szkla narazonych na aerozol wodny.
Wstçpnie oceniono takze jakosc mikrobiologiczn^ powietrza na stanowiskach pracy i wody pobranej ? urzadzen generujacych aerozol wodny (badania pilotazowe).
MATERIAL I METODY
Badanie ankietowe
Badaniem objçto ogólem 131 osób zatrudnionych w 9 zakladach mechanicznej obróbki szkla nalezacych do przedsiçbiorstwa, które ma oddziaîy w róznych czçsciach Polski.
Badanie ankietowe przeprowadzano na stanowiskach pracy.
Uzyskano odpowiedzi od wszystkich pracowników danej zmiany zatrudnionych w dniu badania bezposrednio przy produkcji, którzy wyrazili zgodç na wziçcie udzialu w badaniu.
Ankieta obejmowala 5 grup danych:
1. Dane demograficzne: wiek, plec, miejsce zamieszkania (miasto/wies).
2. Dane dotyczace pracy zawodowej i rekreacji:
- czas pracy w danym zakladzie i na okreslonym stanowisku,
- rodzaj wykonywanych czynnosci,
- odleglosc stanowiska pracy od zródla aerozolu wodnego,
- wywiady dotyczace wczesniejszego zatrudnienia ? uwzglçdnieniem narazenia na:
- potencjalnie szkodliwe czynniki biologiczne, chemiczne i fizyczne,
- korzystanie ? natrysku w miejscu pracy (co najmniej 3 razy w tygodniu),
- korzystanie ? rekreacji wodnej (co najmniej 1 raz w roku: basen kapielowy, basen ? hydromasazem i inné).
3. Dane dotyczace stwierdzanych w przeszlosci chorób ukladu oddechowego, hospitalizacji ? ich powodu oraz dlugotrwalych dolegliwosci, które obejmowaly:
- kaszel utrzymujacy sic przez co najmniej 3 miesiace w ci^gu 2 ostatnich lat,
- stala^ lub nawracajaca^ dusznosc wysilkow^, wystçpujaca. systematycznie i odczuwan^ nie rzadziej niz co 4 tygodnie,
- nawracajacy lub dlugotrwaly bol w klatce piersiowej,
- swiszczacy oddech.
4. Dane dotyczace ostrych objawów ze strony ukladu oddechowego ? towarzyszeniem objawów ogólnych lub bez nich, które wystçpowaly w ci^gu minionego roku poprzedzajacego badanie; wystçpowanie zespolu objawów mogacych odpowiadac legionelozie plucnej i goraczce Pontiac, na który skladalo sic jednoczesne wystçpowanie goraczki, dreszczy, bólów miçsniowych i/lub stawowych, bólów glowy, ? towarzyszeniem dusznosci, kaszlu i ucisku w klatce piersiowej.
5. Dane dotyczace palenia papierosów odnosily sic do wieku w chwili rozpoczçcia palenia, przeciçtnej liczby papierosów wypalanych dziennie, prób zaprzestania palenia i przerw w paleniu papierosów dluzszych niz 1 rok.
W przypadku bylych palaczy pytano takze o wiek, w którym zaprzestaU palenia.
W trakcie przeprowadzania ankiety dokonywano pomiaru odleglosci stanowiska pracy od zródla aerozolu wodnego.
Stanowila ona podstawç róznicowania stopnia narazenia pracowników i pozwolila na wyodrçbnienie 2 grup badanych:
* osoby zatrudnione w bezposredniej bUskosci urz^dzen wytwarzaj^cych aerozol wodny, które przez wiçksza^ czçsc czasu pracy przebywaly w odleglosci do 20 m od tego punktu;
* osoby, których stanowisko pracy znajdowalo sic w odleglosci ponad 20 m od zródla aerozolu.
Odleglosc tç wybrano ? uwagi na wystçpuj^ce u pierwszej ? powyzszych grup bezposrednie narazenie na wdychanie aerozolu wodnego tuz po jego uwolnieniu ? urz^dzen technologicznych, które nie wystçpowalo u pracowników drugiej grupy.
Nastçpnie poddano ocenie róznice demograficzne wystçpuj^ce miçdzy powyzszymi grupami, zwiazane dlugosci^ i przebiegiem zatrudnienia, róznice dotyczace palenia papierosów i zachowan mogacych miec wplyw na ryzyko zakazenia bakteriami ? rodzaj u Legionella, weryfikujac ich istotnosc statystyczn^ testem chi-kwadrat.
W dalszym etapie badania dokonano porównania czçstosci wystçpowania ostrych i przewleklych dolegUwosci ze strony ukladu oddechowego u pracowników obu powyzszych grup ? uwzglçdnieniem wieku, pici, palenia papierosów, stosujac analizç regresji logistycznej i obUczaj^c skorygowany iloraz szans przy 95-procentowym przedziale ufnosci.
Badania mikrobiologiczne powietrza i wody technologicznej
Próbki wody i powierza pobierano równoczesnie w punktach na stanowiskach pracy, na których byl generowany aerozol wodny.
W próbkach wody technologicznej (1000 mi) oznaczano obecnosc bakterii ? rodzaj u Legionella wedlug normy PN-EN ISO 11731-2:2008 (23) oraz ogólna^ liczbç mikroorganizmów wedlug PN-EN ISO 6222:2004 (24).
Badanie mikrobiologicznego zanieczyszczenia próbek powietrza prowadzono metodi zderzeniow^ przy uzyciu aparatów: Micro Bio (Air Sampler MB 1 plus, prod. De Ville, Wielka Brytania) i MAS- 100 (prod. Merck, Niemcy).
Wykonano oznaczenia w kierunku ogólnej liczby bakterii oraz ogólnej liczby plesni i grzybów.
Objçtosc pobieranych próbek powietrza wynosila 100-300 1 día ogólnej liczby bakterii, plesni i grzybów.
WYNIKI
Badaniami ankietowymi objçto ogólem 131 pracowników w wieku 18-57 lat (srednia: 32,1 lat) zatrudnionych bezposrednio przy produkcji, w tym 113 mçzczyzn (86,3%) i 18kobiet (13,7%).
Czas zatrudnienia osób badanych wynosil od 3 miesiçcy do 15 lat (srednia: 4,4 roku).
W badanej grupie papierosy palilo lacznie 68 osób (51,9%).
Byli palacze stanowili 25,2% ankietowanych, natomiast niepalacy - 22,9%.
Lacznie grupa osób kiedykolwiek pal^cych liczyla 101 osób (71,1%).
Liczba wypalanych papierosów wynosila przeciçtnie 7,3 paczkolat. ? natrysków znajdujacych sic na terenie zakladów pracy korzystalo co najmniej 3 razy tygodniowo 58 badanych (44,2%), a basen kajrielowy lub aquapark byl odwiedzany co najmniej raz w roku przez 69 osób (52,7%).
Odleglosc stanowisk pracy od zródel aerozolu wynosila 1-200 m (srednia: 40,1).
Ostre dolegUwosci ze strony ukladu oddechowego w cia^u roku poprzedzajacego badanie zglosilo 37 badanych (28,2%).