Przewazaîy objawy niezytu górnych dróg oddechowych - katar ? niedroznosci^ nosa, bol gardla, kaszel, niekiedy ? towarzyszeniem podwyzszonej cieploty ciala. U zadnego ? badanych objawy te nie trwaîy dluzej niz 3 tygodnie. ? powyzszej grupy 7 osób zglaszalo wystajrienie zespolu objawów mogacych nasuwac podejrzenie legionelozy, w tym postaci plucnej tej choroby. Na zespól skladalo sic jednoczesne wystçpowanie podwyzszonej cieploty ciala, kaszlu, dusznosci, bólu lub ucisku w klatce piersiowej oraz rozlanych bólów miçsniowych i stawowych. Nalezy jednak podkresUc, ze powyzszy niespecyficzny zespól nie moze stanowic podstawy do rozpoznania legionelozy, lecz co najwyzej wskazywac na taka^ mozliwosc. Zaden ? ankietowanych pracowników w trakcie zatrudnienia w omawianych zakladach nie wymagal leczenia szpitalnego ? powodu dolegUwosci czy choroby ukladu oddechowego.
Wystçpowanie przewleklych dolegUwosci ze strony ukladu oddechowego zglosilo ogólem 38 badanych (29%). Najczçsciej wystçpujaca^ dolegUwosci^ byl dlugotrwaly kaszel, który zglaszalo 16% badanych, sposród których 62,3% bylo palaczami papierosów. Rzadziej zglaszana byla nawracajaca dusznosc wysilkowa (12,9%), swiszczacy oddech (12,2%) i bol w klatce piersiowej (10,7%).
Odleglosc stanowiska pracy od zródla aerozolu wodnego przyjçto jako podstawç zróznicowania narazenia pracowników na ten czynnik. Wyodrçbniono grupç osób zatrudnionych w bezposredniej bUskosci zródla aerozolu wodnego, które przez wiçksza^ czçsc pracy znajdowaly sic w odleglosci od niego nieprzekraczaj^cej 20 m, oraz grupç osób, których stanowiska pracy znajdowaly sic w odleglosci wiçkszej niz 20 m od zródla aerozolu. Liczba pracowników w powyzszych grupach byla podobna (odpowiednio: 64 osoby i 67 osób).
Porównanie danych demograficznych dotyczacych zatrudnienia oraz zachowan mog^cych wiazac sic ? ryzykiem zakazenia bakteriami Legionella w obu grupach oraz ocena istotnosci statystycznej róznic przy pomocy testu chi-kwadrat wykazaly, ze nie ma róznic dotyczacych wieku, procentowego udzialu osób pal^cych papierosy i bylych palaczy, czasu zatrudnienia w zakladzie obróbki szkla, czçstosci zamieszkania w miescie oraz korzystania ? basenu kajrielowego i masazy wodnych. W obu grupach zaznaczala sic przewaga mçzczyzn, natomiast ich udzial byl wiçkszy w grupie osób wykonuj^cych pracç w poblizu zródla aerozolu wodnego (p < 0,05). Osoby ? tej grupy czçsciej korzystaly ? prysznica na terenie zakladu pracy (tab. 1).
W dalszym etapie badania - stosujac anaUzç regresji logistycznej i wyUczaj^c skorygowany ilo raz szans (odds ratio) dia 95% przedzialu ufnosci - porównano czçstosc ostrych i przewleklych dolegUwosci ze strony ukladu oddechowego we wspomnianych wyzej 2 badanych grupach zatrudnionych. Zostaly one wyodrçbnione na podstawie odleglosci stanowiska pracy od zródla aerozolu wodnego, ? uwzglçdnieniem wieku, pici i palenia papierosów (tab. 2).
W wytypowanym zakladzie obróbki szkla wykonano pilotazowe badania mikrobiologiczne wody technologicznej (5 próbek) w kierunku ogólnej Uczby mikroorganizmów w 30°C i paleczek Legionella. Próbki wody pobrano ? Unii technologicznych - otwartych zbiorników myjek pionowych (4 próbki) i zbiornika otwartego szUfierki poziomej. Wyniki badan wykazaly obecnosc bakterii ? rodzaju Legionella w próbkach wody pobranych ? otwartych zbiorników myjek pionowych, a ich Uczba wynosila od 7,1 ? IO3 jtk/100 ml do 2,9x1?4 jtk/100 ml. Nie stwierdzono obecnosci najbardziej niebezpiecznej pod wzglçdem zdrowotnym Legionella pneumophila serogrupy 1 (sgl), a wszystkie wyizolowane szczepy oznaczono jako Legionella pneumophila sg 2-14. Odnotowana ogólna Uczba mikroorganizmów w temperaturze inkubacji 30°C wynosila od 3,7xl03 jtk/ml do 3,9xl05 jtk/ml. Temperatura wody pobranych próbek ze zbiorników mycia wstçpnego wynosila 34,7-42,5°C, a w zbiornikach mycia zasadniczego - 25,4-30,7°C. Temperatura wody w zbiorniku zasilajacym szlifierkç pozioma^ wynosila 29,6°C.
W hali produkcyjnej, w celu oznaczenia ogólnej liczby bakterii oraz ogólnej liczby plesni i grzybów pobrano do badán próbki powietrza w 4 punktach pomiarowych (w tym jednym kontrolnym). Wytypowano 3 urzadzenia (szlifierka pozioma szkla, 2 myjki pionowe), które w trakcie pracy generuja^ powstawanie aerozolu wodnego w bezposrednim sasiedztwie.
Oznaczenia mikrobiologiczne powietrza prowadzono w bezposrednim sasiedztwie urzadzen generujacych aerozol podczas ich standardowej pracy oraz w punkcie oddalonym od wytypowanych maszyn co najmniej o 30 m (próbka kontrolna). W kazdym punkcie pomiarowym oznaczano równiez temperature i wilgotnosc powietrza. Tylko w bezposrednim sasiedztwie jednej ? analizowanych myjek pionowych (L-2) stwierdzono znacznie wieksze wysycenie powietrza parç wodna^ (wilgotnosc do 96, 4%) niz w punkcie pomiarowym odleglym od niej o 30 m (44,5%). W pozostalych 2 punktach wilgotnosc powietrza tylko nieznacznie przewyzszala pomiar wykonany w punkcie usytuowanym na koncu hali i wynosila przy szlifierce poziomej do 55% i przy myjce pionowej L-l - 50%. Temperatura we wszystkich punktach pomiarowych byla zblizona i wynosila 22,1-25,8°C.
W poblizu obu myjek pionowych stçzenie zarówno bakterii, jak i grzybów bylo wyzsze od ich stçzenia w punkcie kontrolnym. W przypadku badanych myjek pionowych odnotowane stçzenie bakterii i grzybów w powietrzu (ok. 103 jtk/m3) bylo równie wysokie jak stçzenie tych drobnoustrojów w wodzie zasilajacej urz^dzenia (srednia: 104 jtk/ml). ? kolei w przypadku szlifierki poziomej mimo odnotowanej wysokiej liczby mikroorganizmów w wodzie zasilajacej (> 105 jtk/ml) w próbkach badanego powietrza nie stwierdzono tak wysokiego zanieczyszczenia (< 5,0xl02 jtk/m3). W powietrzu w poblizu szlifierki poziomej stçzenia zarówno bakterii, jak i grzybów nie róznily sic istotnie od wartosci uzyskanych w punkcie kontrolnym (rye. 1).
OMÓWIENIE
Zaklady obróbki szkla, w których przeprowadzono badanie, to centra produkcyjne wyposazone w najnowoczesniejsze technologic Badanie ankietowe oraz srodowiskowe przeprowadzono w zakladach obróbki szkla, w których pracownicy zajmuja sic krojeniem, szlifowaniem szkla, wierceniem otworów w szkle, hartowaniem, polerowaniem szkla i montazem szyb zespolonych. Nalezy tez podkreslic, ze doklada sic tarn niezbçdnych staran w celu zapewnienia optymalnych warunków pracy. Specyfika produkeji wymaga stosowania otwartych zbiorników wodnych i urzadzen sluzacych m.in. do schladzania wyrobów podczas ich obróbki. Woda wykorzystywana w procesach technologicznych, szczególnie w urzadzeniach generujacych aerozol wodny, moze bye powaznym zródlem zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza wdychanego przez pracowników. W aerozolu wodnym moga bye obecne zarówno grzyby, jak i bakterie, w tym bakterie z rodzaju Legionella.
Analiza wyników badán ankietowych grupy osób pracujacych w odleglosci do 20 m wlacznie od zródla aerozolu wodno-powietrznego i powyzej 20 m od generowanego aerozolu pokazuje, ze obie badane grupy cechuje znaczna przewaga mçzczyzn, wysoki udzial osób palacych i znaczny odsetek zglaszajacych dolegUwosci ze strony ukladu oddechowego, zarówno o charakterze ostrym, jak i przewleklym. W ocenie porównawczej czçstosci dolegliwosci ze strony ukladu oddechowego w obu grupach zwraca uwagç przede wszystkim wyraznie podwyzszone ryzyko wystçpowania nieswoistego zespotu ostrych objawów, które mogaa sugerowac m.in. legionelozç, dotyczace osób pracujacych w bezposrednim narazeniu na aerozol wodny. Osoby z tej grupy znamiennie czçsciej korzystaly takze z natrysków w zakladzie pracy, co moze bye dodatkowym, poza aerozolem wytwarzanym przez urzadzenia przemyslowe, potency alnym zródlem zakazenia, które wymaga kontroli.
Wspomniany wyzej niespecyficzny obraz kliniczny, opisywany przez paejentów wypelniajacych ankietç, nie pozwala na ustalenie okreslonego rozpoznania i moze jedynie wskazywac na mozliwosc wystajrienia legionelozy, w tym zwlaszcza goraezki Pontiac. z uwagi na stosunkowo lagodny przebieg kliniczny choroby (zaden z badanych nie wymagal hospitalizacji, a jedynie 4 osoby byly leczone antybiotykami) mniej prawdopodobna jest plucna postac legionelozy.
Wystapienie opisanego zespolu dolegliwosci moze sugerowac eelowose skierowania pacjenta na serologiczne badania diagnostyczne, takie jak oznaczanie obecnosci antygenu paleczek Legionella w moczu lub poziomu przeciweial dia Legionella pneumophila w surowicy krwi. Moze bye tez przeslankaa do bardziej wnikliwego nadzoru nad stanem technicznym i higienicznym przemyslowych i sanitarnych urzadzen wodnych. W grupie osób bezposrednio narazonyeh na aerozol wodny zwiçkszone bylo takze (choc w mniejszym stopniu) ryzyko wystajrienia bólu w klatce piersiowej i dlugotrwalego kaszlu. Nie dotyczylo to natomiast dusznosci wysilkowej ani czçstosci wystajrienia ostrych zakazen górnych dróg oddechowych.
Specyfika narazenia pracowników w zakladach mechanicznej obróbki szkla poza ekspozycja na aerozol wodny obejmuje takze inne czynniki, które mogaa powodowac wystçpowanie dolegliwosci ze strony ukladu oddechowego, w tym pyl, jednak w tym przypadku narazenie dotyczy w równym stopniu obu badanych grup pracowników.
Przeprowadzenie audytu w zakladach przemyslowych mechanicznej obróbki szkla i zapoznanie sic z rozmieszczeniem, konstrukcja, dzialaniem i stanem techniczno-sanitarnym urzadzen generujacych aerozol wodny wykazalo, ze w urzadzeniach (takich jak myjki, szlifierki, zbiorniki do magazynowania wody), bçdacych wyposazeniem zakladów, wystçpuja sprzyjajace warunki do namnazania sic paleczek Legionella i innych mikroorganizmów (temp, wody: 25,4-42,5°C; biofilm, korozja, osady). Potwierdzily to wyniki badan mikrobiologicznych wody technologicznej, pobranej z tych urzadzen, w których wykazano zarówno wysoka ogólna liezbç bakterii (103-105 jtk/ml), jak i paleczek Legionella pneumophila (lOMO4 jtk/100 ml). Wyniki badan powietrza wykazaly najwyzsze stçzenie bakterii, plesni i grzybów (ok. IO3 jtk/m3) w poblizu myjek pionowych. Obecnosc mikroorganizmów w wodzie technologicznej moze wiçc stanowic po